دیپلماسی

مبحث به زبان ساده:

دیپلماسی (به فرانسوی:Diplomatie) به دانش ارتباط میان سیاست‌مداران و سران کشورهای جهان گفته‌می‌شود. به سیاست‌مداری که در کار دیپلماسی است دیپلمات می‌گویند و کاری را که به دیپلوماسی وابسته است را دیپلماتیک می‌خوانند. اقناع مهم‌ترین ابزار و دستاورد دیپلماسی است. پیشنهاد پاداش و تهدید به مجازات نیز در بین ابزارهای دیپلماسی هستند. این پیشنهاد پاداش و تهدید مجازات، می‌تواند مستقیم و از راه کارگزاران سیاست خارجی و یا غیرمستقیم از راه رسانه‌ها و واسطه‌ها انجام پذیرد. دیپلماسی، وسیله‌ای‌است که سیاست خارجی با استفاده از آن، به جای جنگ، از راه توافق به هدف‌های خود می‌رسد و بر اساس این تعریف آغاز جنگ، شکست دیپلماسی‌است؛ ولی گروهی بر این عقیده‌اند که دیپلماسی در دوران جنگ و پس از آن نیز می‌تواند دوام داشته باشد. دیپلماسی بر حسب سنت همیشه به وسیله دیپلمات‌هایی که به دولت‌های دیگر معرفی می‌شده‌اند، اعمال می‌شده است؛ اما رؤسای دولت‌ها و وزیران خارجه نیز کم‌کم در این کار شرکت می‌کنند. با پیدایش جامعه ملل، دیپلماسی از حالت عمل دوجانبه خارج شد؛ امروزه دیپلماسی حالت نیمه‌علنی به خود گرفته و افکار عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در تحلیلی خلاصه از این کلمه و  از زبان روزنامه همشهری و دکتر علی صباغیان داریم:

واژه "دیپلماسی"به معنی هدایت روابط بین افراد، گروه‌ها و ملت‌ها از جمله واژه‌های سیاسی مورد استفاده در عرصه مناسبات بین‌المللی است

دیپلماسی (Diplomacy) در کاربرد رسمی خود عمدتاً به دیپلماسی بین‌المللی که هدایت روابط بین المللی از طریق دیدار و گفت وگوهای دیپلمات های رسمی است اشاره دارد.

در گذشته دیپلماسی بین کشورها بیشتر به موضوعاتی همچون روابط شخصی و خانوادگی پادشاهان دو کشور با یکدیگر یا مسئله جنگ و صلح مربوط می شد، اما در شرایط کنونی جهان علاوه بر آنها موضوعاتی همچون روابط تجاری، مناسبات فرهنگی و علمی نیز در محور مباحثات دیپلماتیک بین کشورهای مختلف با یکدیگر و بین آنها با سازمانهای بین المللی قرار گرفته است.

دیپلماسی در واقع مجری سیاست خارجی در چارچوب دکترین سیاست خارجی هر کشور است.دکترین سیاست خارجی یک کشور که معمولاً یک بیان کلی از سیاست  خارجی آن محسوب می شود توسط رئیس حکومت یا وزیر امور خارجه اعلام می شود.

اهداف دکترین سیاست خارجی هر کشور ارائه اصول کلی برای هدایت سیاست خارجی و انجام دیپلماسی است. این اصول به رهبری سیاسی یک کشور اجازه می دهد تا با وضعیت های مختلف پیش آمده به طور مناسب برخورد نماید و رفتار کشور در برابر سایر کشورها را توضیح دهد.

اجرای دیپلماسی بر عهده گروهی که "هیأت دیپلماتیک" نامیده می شود قرار دارد. این گروه نماینده رسمی کشور فرستنده آنها نزد کشور پذیرنده و میزبان تلقی می شوند. وظیفه هیأت دیپلماتیک حفظ منافع دولت و شهروندان کشور فرستنده نزد دولت پذیرنده است. البته این امر در چارچوب مرزهای مجاز توسط حقوق بین الملل، انجام مذاکره با مقامات دولت طبق اصول مشخص شده توسط دولت فرستنده و از طریق سایر شیوه های قانونی که دولت پذیرنده آنها را به رسمیت شناخته صورت می گیرد.

هیأت دیپلماتیک یک کشور نزد کشور دیگر تمامی فعالیت های خود را که برای تقویت روابط دوستانه بین دو کشور و نیز توسعه مناسبات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی بین آنها انجام می دهد به دولت متبوع خود گزارش می کند. ریاست هیأت دیپلماتیک یک کشور در کشور دیگر نیز بر عهده سفیر یا کنسول است.

یکی از نکات مهم در مناسبات دیپلماتیک بین کشورها با یکدیگر و یا بین آنها با سازمان های بین المللی به رسمیت شناخته شدن مصونیت دیپلماتیک برای سفیر و سایر اعضای کادر دیپلماتیک است.

در این چارچوب دولت میزبان به سفیر یا کنسول به عنوان رئیس هیأت دیپلماتیک در یک کشور دیگر اجازه می دهد تا بخشی از خاک کشور او را که سفارتخانه یا کنسولگری نامیده می شود اداره کند. همچنین مکان، کارمندان و حتی خودروهای هیأت دیپلماتیک  نیز در برابر بسیاری از قوانین کشور پذیرنده از مصونیت برخوردارند.

مصونیت دیپلماتیک یک نوع مصونیت قانونی است که کشورها به منظور تضمین انجام وظایف هیأت های دیپلماتیک بدون نگرانی از تحت تعقیب قرار گرفتن توسط کشور میزبان به آنها اعطا می کنند. اگرچه این نوع از مصونیت از سابقه دیرینه ای در حقوق بین المللی برخوردار است اما در سال ۱۹۶۱ با امضای کنوانسیون روابط دیپلماتیک وین به صورت اصول موضوعه حقوق بین الملل درآمده است.

این هم تحلیلی خلاصه از یک ناسیونالیست یا ملی گراست که تحلیل خوب و جالبی است:

دیپلماسی چیست؟ و در تاریخ چه جایگاهی دارد؟

اینکه یک سیاستمدار باید به چند زبان زنده ی جهان مسلط باشد یکی از ویژگی های اوست که انکار ناپذیر است اما از آن مهمتر این است که او زمانی می تواند در پیشبرد اهداف کشورش موفق باشد که زبان دیپلماسی را خوب بداند،تیربختانه سیاستمداران کشورما نه تنها به هیچ زبانی از زبان های زنده ی دنیا تسلط ندارند بلکه زبان مادریشان هم الکن و وارونه است و چنان با تازی و ترکی آمیخته است که هم میهنانشان هم متوجه ی مقصود نهایی آن ها نمی گردند، دیگر چه برسد به دیپلماسی، که در آن بسیار لنگ می زنند. دیپلماسی زمانی می تواند از بروز جنگ های خانه مان سوز جلوگیری کند و زمانی دیگر می تواند جهانی را غرق در جنگ سازد،امروزه روز بدون آن نمی توان زندگی آسوده ای داشت،و دستکم سر را بر بالین بگذاریم بدون اینکه مطمئن باشیم فردا صبح هم همین مرزهای کشورمان باشد.چرا که در تاریخمان بسیار گواه بوده ایم که نا آگاهی از همین دیپلماسی و دیسپلین حاکم بر آن چه زیان های بزرگی بر ما به ناروا رفته است و باز هم می رود.

برخی تقسیم و تفاوتی در دیپلماسی تصور کرده اند برای نمونه یکی از نویسندگان دانشمند انگلیسی چنین می گوید:در سال های پیش از جنگ بزرگ جهانی تمایلی در همه جا بویژه در امریکا پیدا شده بود که بین دیپلماسی نوین( آشکار ) و دیپلماسی دیگری که کهن ( محرمانه ) نامیده اند تفاوتی قایل شوند. نظر مخالف ایشان آن است که تا موقع ریاست جمهوری ویلسن سیاست امری جابرانه، زیان بخش و مکتوم بوده، ولی از سال 1918 یکباره به صورت دموکراتیک و سودمند و آشکار درآمده است.این نظریه منجر به سو تفاهماتی شد تا جاییکه مذاکرات سیاسی را در حیات ترقی دولت یک عامل طفیلی و خالی از اهمیت شمرده اند در صورتی که از ضروریات است.   

از زمانی که زندگی اجتماعی انسان آغاز گشت، بین قبایل، و طوایف بر سر مرتع ها و محصول درختان جنگلی زد و خورد می شده است، تا پس از این که کم کم کار به جنگ های کوچک و محلی منجر می گشت و در نهایت رفته رفته دامنه این جنگ و ستیز ها بزرگتر می شد.موضوع اختلاف ها بدست آوردن منافع و یا از بین بردن ضرر و زیان بوده است. در پایان کشمکش ها و خونریزی ها سر انجام کار به صلح و آشتی می کشید برای انجام آن هم مذاکراتی لازم بوده که به وسیله نمایندگان طرفین صورت می گرفت.

در آن دوران به دلیل نبودن وسایل و امنیت، مسافرت به قدری دشوار بود و برای فرستادن نمایندگانی که  سفیران صلح و یا جنگ و یا ریش سفیدی و میانجیگری بودند زمان درازی باید سپری می شد که همراه با دشواری هایی شگرف و غیر قابل پیشبینی بود، نمایندگان با عده زیادی به مسافرت می رفتند و به لشکرکشی شبیه تر بود و رسیدن نماینده و یا نامه به مقصد برای بستن قرارداد چندین ماه و یا سال به درازا می کشیده است.اما با پیشرفت فن آوری و آسان شدن رفت و آمد،بطوریکه می توان در زمانی اندک از این سوی جهان به آن سوی دیگر رفت، و در تمام گفتمان ها شرکت جست، دیپلماسی صورتی نوین به خود گرفته است، و دارای اهمیت بسیاری گشته است.

دیسپلین که لازمه ی هر دیپلماسی است مبتنی بر دو اصل است، که پس از انقلاب فرانسه پزیرفته شد. این دو اصل عبارت بودند از:1- وجود کشورهای مختلف مستقل 2- قبول اصل تساوی کشورها در صحنه بین المللی

از سده ی 18 تا پیش از جنگ جهانی دوم، گفتمان روابط میان ملت ها در واقع عبارت بود از مجموعه نوشته های دیپلمات ها و نظامیان، توضیح و تفسیر حقوق اسیران جنگی و همچنین تجزیه و تحلیل قرار دادها، سازمان های میان ملت هاو وظایف و ارگان آنها. دیپلماسی و توازن قوا نیز، بخش مهمی از گفتمان روابط میان ملت ها را به خود اختصاص داده بود.

پیشرفت ناسیونالیزم، پیدایش ایدوئولوژی ها و سیستم های سیاسی و اقتصادی متضاد و مختلف، استقلال کشورهای آسیایی، افریقایی و خاورمیانه، همچنین کوچک شدن دنیا به سبب پیشرفت وسایل ارتباطی، اختراع سلاح های اتمی، تعدد و تنوع سازمان های میان ملت ها و منطقه ای و سرانجام توسعه ی جنگ سرد، مبنای پیشین روابط میان ملت ها را دگرگون ساخت و در مطالعه ی موضوعات نوین روابط میان ملت ها موجب به وجود آمدن روش تازه ای گردید. این پدیده ها« محیط سیاسی » روابط متقابل کشورها نام دارد. که در سده ی کنونی دانشمندان مسائل میان ملت ها، تلاش دارند که روابط متقابل کشورها، یعنی راه های همکاری و رقابت بین کشورها را با توجه به محیط سیاسی کشورها، توضیح دهند. بنابراین آنچه گذشت دیسپلین روابط میان ملت ها را می توان بدین گونه تعریف کرد:

دیسپلین روابط میان ملت ها عبارت است از مطالعه ی عوامل و رفتارهایی که سیاست خارجی و قدرت واحد های اصلی میان ملت ها را، که جهان بدان ها تقسیم شده، تحت تاثیر قرار دهد.

دیپلماسی، گرفته شده از دیپلمات، به چم نماینده سیاسی کشوری در کشور دیگر در زبان فرانسه است،و دیپلمات نیز گرفته شده از دیپلومای یونانی و لاتین است به چم کاغذ تا شده و سند تایید و مهر شده است.

دیپلماسی در دانش سیاسی به سه مفهوم پایه ای به کار می رود:

1-گسترده ترین مفهوم دیپلماسی، روابط میان دولت هاست.برخی دیپلماسی را چکیده ای از توانایی ملی می دانند و برخی دیگر آن را تنها برگرفته از توانایی ملی می دانند و برخی دیگر آن را تنها وسیله ی اعمال سیاست ملی می شمارند.در درک مورد آخری تفاوت میان سیاست خارجی به عنوان هدف و غرض و دیپلماسی به عنوان وسیله و روش گذاشته می شود.

2-در مورد بکارگیری دیگر این واژه، که رایج تر است و مفهوم گسترده تری دارد، همه همدلند و آن اینکه دیپلماسی هم معنی مذاکره و گفتمان است. از آنجا که هدف گفتمان موافقت است و موافقت ناگزیر به معنای سازش است، دیپلماسی را می توان چنین تعریف کرد:فن سازش در سیاست میان دو ملت که جای به مخاطره انداختن منافع و امنیت ملی آن را افزون می کند.

3-و سرانجام، دیپلماسی به کار دستگاه اداره کننده روابط میان ملت ها و به ویژگی های شخصی کسانی که مامور این روابطند نیز گفته می شود. یکی از موردهای مهم در تعریف دیپلماسی موضوع رابطه دیپلماسی و جنگ است. بنا به تعریف، دیپلماسی وسیله ای است که سیاست خارجی با استفاده از آن به جای جنگ، از راه توافق به هدف های خود می رسد و بر اساس این تعریف آغاز جنگ شکست، دیپلماسی است،اما گروهی دیگر بر این عقیده اند که دیپلماسی در دوران جنگ نیز می تواند ادامه داشته باشد. ولی به هر روی داشتن قدرت نظامی عاملی در دیپلماسی است.

اکنون که تا اندازه ای با مفهوم دیپلماسی آشنا شدیم، بهتر می توانیم به درک این موضوع برسیم که چرا سده19 که برای اروپا حامل دگرگونی های بسیار و شگرفی بود، برای ما که پشت سر فتحعلیشاه قدم به آستانه این سده گذاشتیم مهر تیره روزی و پریشان حالی بر پیشانیمان خورد. انقلاب کبیر فرانسه اساس روابط اجتماعی را برهم ریخت، انقلاب صنعتی در بریتانیا ترکیب جامعه را دگرگون کرد و حرکت بی سابقه ای را در پیشرفت تمدن و جابجا کردن آثار این تمدن به دورترین نقاط جهان بوجود آورد. دولت روس برای نخستین بار در تاریخ به صورت یک قدرت بزرگ اروپایی درآمد و در سرنوشت جهان مداخله کرد.

در چنین اوضاع و احوالی، در ایران، فتحعلیشاه با انتخاب عنوان خاقان دل خوش داشت و به حرمسرای خود سرگرم بود، نمی خواست و یا نمی توانست بفهمد که بحرانی ترین و انقلابی ترین دوره های تاریخ در حال شکوفایست و سیلی از اروپا سرچشمه گرفته که بنیان استقلال تمام کشورهای خواب آلود جهان را درهم خواهد ریخت.

اگر تاریخ را برگ بزنیم و به گذشته برگردیم، وبه دلیل تیره روزی و عقب افتادگی ایران به کنکاش بپردازیم، می بینیم در این دو سده ی گذشته بویژه در دوران قاجار است که روس و انگلیس به قدری به کشور ما زیان رسانده اند که زبان از بیان آن در می ماند. گویی این دو در تجاوز و چپاول به ایران مسابقه داشتند و هر یک می کوشید از دیگری وا نماند و زمانی که این مسابقه به مصالحه انجامید قرارداد 1907 به آنها امکان داد که کرکس وار به دلخواه و با خیالی آسوده از شکار خود سهمی بر گیرند. در سال هایی که ملت ایران گرفتار انقلاب بود و از پیوند انگلیس و روس، جهان را بر ما تنگ کرده بود، روس ها در برابر سکوت مصلحت آمیز دولت انگلیس انواع زورگویی و تجاوز و چپاول را نسبت به ما روا می داشتند و دست پروردگان آنها نیز زیر عنوان های، مردم فریب، سال ها در تمام امور مملکت ریشه دواندند و ثروت ملی را با بذل و بخشش به بیگانگان فروختند.نظام حکومتی کهنه و فاسد،در زیر راهنمایی چنان رهبری، نالایق و ناشایست، با نظام بی ریشه ای، چه سرنوشتی برای سرزمین عزیزمان می توانست به همراه داشته باشد؟ جنگ های پی در پی که  قراردادهای یک سویه و شومی به همراه داشت به سود انگلیس و روسیه و زیانی سنگین و کمر شکن برای ما که نه در آن زمان دولتمردان ما زبان دیپلماسی را می دانستند نه در این زمان!! در هیچ کجای چهره ی فتحعلیشاه، نشانی از میهن پرستی ندیدم چرا که او از نسل مغولان بود و دشمن ایرانی، و روشن و آشکار است که هر چه بر ما رفت خیانت بود و کسانی که موجب شوند باز هم تاریخ یک بار دیگر تکرار شود خیانتکارانی هستند از پشت همان خاقان های بی ریشه و تبار که نه با دیپلماسی، بلکه با دریوزگی به روسیه می روند، و فراموش می کنند تاریخی را که هرگز آنها را از یاد نخواهد برد.

این هم تعریف یکی از سایت های برادران محافظه کار یا اصولگرا یا بنیاد گرای مذهبی است که تحلیل جالبی است:

دیپلماسی عمومی چیست؟

دیپلماسی عمومی همانا تلاشهای یک دولت برای اطلاعرسانی،ایجاد درک متقابل، و نیز تاثیر بر افکار عمومی ملت های دیگر می باشد. این تلاشها عبارتند از: تبادلات علمی-دانشجوی، فرهنگی، ورزشی، بکارگیری رسانه های رادیویی، تلویزیونی، و اینترنتی، خدمترسانی، و در نهایت، انتشارات. 

 نیکلاس کال، تاریخچه استفاده از این اصطلاح را به ادموند گولیون، در سال 1965، نسبت می دهد. گرچه این اصطلاح قبل از آن نیز چندبار در محافل اروپایی و آمریکایی بکار برده شده، اما استفاده امروزی از آن را باید به گولیون نسبت داد. از آن پس اکثر فعالیتهای فرهنگی کشورهای اروپایی و امریکایی که در خارج از مرزهای آنان صورت می گرفت به تحت این عنوان معرفی شدند. 

دیپلماسی عمومی، از لحاظ نظری، وامدار رشته هایی همچون روابط بین الملل، ارتباطات، روابط عمومی، و نیز بازاریابی است. و به طور جزیی تر هر کدام از فعالیتهای مربوطه تحت تاثیر نظریه های مربوطه خود هستند. بعنوان مثال، تبادلات دانشجویی، تحت تاثیر نظریه های آموزشی، و بکارگیری رسانه های صوتی و تصویری تحت تاثیر نظریه های ارتباطات هستند. 

با اینکه تمامی کشورها، از گذشته تا کنون، هر کدام به نوعی در امر دیپلماسی عمومی دخیل بوده اند، اما کشورهای فعال امروزی در زمینه دیپلماسی عمومی نیز عبارتند از: آمریکا، انگلستان، آلمان، فرانسه، چین، کره، استرالیا، ایران، قطر، و ... .

ابزارهای دیپلماسی عمومی:

دیپلماسی عمومی که هدف غایی آن تاثیرگذاری بر افکار عمومی ملتهای هدف است از روشها و ابزارهای مختلفی بهره می برد:

1- رسانه های صوتی و تصویری و اینترنتی: کشورهای مختلف از ابتدای پیدایش تکنولوژیِ مربوطه از رسانه های صوتی و تصویری برای نفوذ بر افکار ملتها بهره برده اند. اولین آنها بریتانیا می باشد که در دهه بیست از قرن بیستم رادیو بی بی سی را راه اندازی کرده و پس از اندکی نیز بخش تصویری آن فعال گردید. بی بی سی نقش بسزایی را در تبیین سیاستهای دولت انگلستان ایفا کرده است و امروز به بیش از 33 زبان دنیا برنامه پخش می کند. از نمونه های دیگر این ابزار رسانه ای می توان به "صدای آمریکا" اشاره کرد که پس از بی بی سی، رتبه دوم مخاطب را دارا می باشد. شبکه های فرانس 24، دویچه وله، الجزیره، پرس تی وی، و العربیه نیز نمونه های دیگر رسانه های تصویری در بخش دیپلماسی عمومی هستند. در زمینه اینترنت هم وبسایتهایی مانند America.gov و بخش های اینترنتی اکثر رسانه های معروف دنیا قابل تامل هستند. 

2- تبادلات دانشجویی و علمی: از دیگر ابزار های دیپلماسی عمومی همانا تبادلات علمی است. دانشجویانی برای ادامه تحصیل در رشته های علوم انسانی و سایر به کشور میزبان دعوت شده و پس از زندگی در جامعه میزبان، آشنایی با فرهنگ و سیاست آنان، و نیز برقراری ارتباطات صمیمانه با اطرافیان به کشور خویش بازمی گردند. بدون شک این دانشجویان در ادامه زندگی خود و فعالیتهای آینده خویش خود را مدیون آموزشهای دریافتی در کشور میزبان دانسته و چهارچوب فکری جامعه آنان را می پذیرند. 

3- انتشارات و کتابخانه ها: اکثر کشورها برای شناساندن فرهنگ، سیاست، و اجتماع خود از ابزار سنتی انتشارات و کتابخانه ها بهره برده اند. کشور آمریکا، بعنوان مثال، با ایجاد کتابخانه ها و کتابفروشی های خاص در کشورهای مختلف به انتشار و توزیع نشریات، کتب، و روزنامه هایی می پردازد که نمایانگر فرهنگ و سیاست آمریکایی می باشند. در مثالی دیگر، رایزنی های فرهنگی ایران، در کنار برگزاری همایش ها و سخنرانیها، به انتشار کتب و جزوات آشنایی با فرهنگ و تاریخ ایرانی به زبانهای مقصد می پردازد. 

4- ورزش: ورزش نیز زمانی که از رویکرد دوستانه بدان نگاه شود می تواند باعث نزدیکی میان ملتها و ایجاد اعتماد و آشنایی شود. بازی پینگ پنگ آمریکا-چین، هر چند سمبولیک، باعث شد پس از آن روابط دو کشور بهبود یابد.

5- خدمترسانی: بعضا" کمکرسانی به ملتهای دیگر باعث بهبود چهره یک کشور در عرصه بین الملل می شود. کمکرسانی آمریکا به زلزله زدگان هایتی، کمکرسانی ژاپن به زلزله زدگان ایرانی، خدمترسانی ایران به آوارگان فلسطینی و لبنانی، همه نمونه هایی از خدمترسانی هستند که باعث متعالی نشان دادن یک ملت در اذهان عمومی می شوند.

6- تبادلات فرهنگی: برپایی نمایشگاههای فرهنگی در زمینه مردم شناسی، تئاتر، سینما، نقاشی، و نیز تعامل هنرمندان کشورها با یکدیگر باعث ایجاد درک و شناخت متقابل می شود.

این هم مقاله کاملا علمی و قابل توجه از یکی از متتخصصین تکنولوژی(آقای مسعود براتی، کارشناس شبکه تحلیلگران فناوری ایران) کشور است که بیسار جالب و اموزنده است:

دیپلماسی علم و فناوری چیست؟

در تعریف "دیپلماسی علم و فناوری " باید گفت: به تعاملات علم و فناوری میان یک کشور با دیگر، ‏بازیگران بین المللی که در خدمت پیشبرد سیاست خارجی آن کشور قرار گیرد و یا روابط سیاسی میان ‏یک کشور و دیگر بازیگران بین المللی که زمینه ساز تعاملات علم و فناوری گردد، " دیپلماسی علم و ‏فناوری "گویند.‏

در دهه های اخیر سرعت تحولات رشد قابل توجهی داشته است. اکثر تحولات رخ داده در دل خود ‏وابسته به یک تحول فناوری بوده اند، مانند انقلاب ارتباطات، جهانی شدن، فتح فضا توسط انسان و ... ‏اگر تا اواسط قرن بیستم فناوری تنها در حوزه های خاص صنعتی نفوذ نموده بود، اما در دهه های اخیر ‏در اکثر حوزه های زندگی افراد نفوذ نموده و شاید زندگی بدون دخالت فناوری را نتوان تصور نمود. ‏
برخی از حوزه هایی که رشد فناوری در آنها صورت گرفته است، حوزه هایی هستند که که اثرات ‏مستقیمی بر معادلات سیاسی جهانی داشته اند، مانند اختراع بمب اتم ، و یا فتح فضا توسط انسان. ‏همچنین فناوری تاثیرات قابل توجهی در بخش اقتصاد گذاشته که ایجاد شاخه ای جدید با نام اقتصاد ‏دانش بنیان موید این مطلب می باشد.‏
به اعتقاد دسته ای از نظریه پردازان توسعه فناوری هسته اصلی توسعه است. لذا کشورهای جهان سوم ‏برای توسعه خود به فناوری و انتقال آن از کشورهای پیشرفته نیاز دارند، و همین نیاز است که این ‏کشورها را وابسته به فناوری کشورهای جهان اول می کند. رابطه کشورهای قدرتمند با کشورهای جهان ‏سوم به گونه ای بوده است که آنها را همیشه وابسته و نیازمند خود نگه می داشتند. نمونه آن را می توان در ‏کنترل انتقال فناوری مشاهده نمود. که به این ترتیب توسعه و یا عدم توسعه یافتن کشور هدف را کنترل ‏می کنند.در نتیجه این نوع تعامل است که کشورهای جهان سوم در برابر خواست های کشورهای قدرتمند ‏تسلیم می شوند. از نظر دور نماند که کشورهای غربی توانایی بالایی در خرد کردن فناوری و پراکنده ‏کردن آن دارند.‏
نکته ی دیگر این است که فناوری ابزار سلطه و استعمار در قرون اخیر بوده و هست. قطع یقین اگر ‏پیشرفت فناوری کشورهای قدرتمند نبود، آنها توانایی تسلط بر معادلات جهانی را نداشتند. در سالهای ‏اخیر با پیشرفت رخ داده در حوزه فناوری ، زمینه های بیشتری برای گسترش تسلط کشورهای قدرتمند ‏بر کشورهای ضعیف به وجود آمده است. از مثالهای تاریخی می توان به توسعه فناوری دریانوردی اشاره ‏نمود که به قدرت های بزرگ این اجازه را داد تا به نقاط مختلف جهان دست اندازی کنند و در عصر ‏کنونی نیز فناوری ماهواره به آنها این اجازه را می دهد که از هر نقطه جهان که بخواهند اطلاعات به دست ‏آورند.‏
از بعد از جنگ جهانی دوم و به خصوص پایان جنگ سرد، چرخش رقابت های بین المللی به سوی ‏اقتصاد بوده است. آلمان و ژاپن که بعد از جنگ از داشتن قدرت نظامی محروم بوده اند ، به سمت اقتصاد ‏گرایش پیدا نمودند و لذا شاهد هستیم که کشور آلمان اقتصاد برتر اروپا و نیز کشور ژاپن یکی از قدرت-‏های اقتصادی آسیا در کنار کشور چین می باشد. کشمکش اصلی در عرصه بین الملل در حال حاضر، از ‏جنس اقتصادی است(1)‏ ‏ و فناوری متغیر اصلی اقتصاد امروز است. ارزش افزوده فراوانی که از قبل ‏استفاده فناوری حاصل میشود، برای بسیاری از بازیگران بین المللی جذابیت ایجاد می نماید.(2)‏
هدف این گزارش تبیین چیستی پدیده ای است به نام « دیپلماسی علم و فناوری » ، که در دهه های اخیر ‏در ادبیات سیاست خارجی مطرح گردیده است. هر چند سابقه این مفهوم منحصر به دهه های اخیر نیست ‏اما مانند بسیاری از مفاهیم تازه دیگر در دهه های به عنوان شاخه ای جدا به آن پرداخته شده است.‏

دیپلماسی علم و فناوری ‏
تحول در مفهوم دیپلماسی

در ابتدا نیاز است که تعریفی از "دیپلماسی علم و فناوری " بیان شود، تا از طریق آن چارچوب مفهومی ‏بحث مشخص شود. " دیپلماسی علم و فناوری " ترکیبی از دو اصطلاح دیپلماسی و علم و فناوری ‏است. دیپلماسی در ادبیات علوم سیاسی و روابط بین الملل به معنای، " فن پیشبرد و اجرای سیاست ‏خارجی از طرق مسالمت آمیز است" (3)‏ ‏. که این واژه معنایی در مقابل جنگ دارد، اما گاهی اوقات ‏جنگ خود به ابزاری برای دیپلماسی تبدیل می شود، که در آن وقت از دیپلماسی جنگ سخن به میان می ‏آید. دیپلماسی طی دوران تولد و بلوغ خود تا الان که به شاخه های مختلف تقسیم گشته ، تحولات ‏بسیاری به خود دیده است. در ابتدا و تا اوایل قرن بیستم، دیپلماسی به مذاکرات پنهان میان نمایندگان ‏کشورها، اطلاق می شد، اما بعد از جنگ جهانی اول، یکی از موارد 14 گانه ویلسون(4)‏ ‏ برای صلح ‏جهانی، کنار گذاشتن دیپلماسی مخفی و به کاربردن دیپلماسی آشکار بود. بعد از شکل گیری جامعه ملل ، ‏مفهوم " دیپلماسی سازمانی " مطرح گردید. ‏
این نکته قابل توجه است که در روابط دیپلماتیک میان بازیگران عرصه بین الملل هیچ الزام قانونی وجود ‏ندارد و لذا استفاده از اهرم ها تضمین کننده روابط می باشند. استفاده از اهرم ها به اثرگذاری دیپلماسی منجر ‏می شود. جنس اهرم ها متفاوت است اما باید اهرم ها توانایی اثرگذاری را داشته باشند.‏
اصطلاح دیپلماسی اقتصادی عمدتاً در دوران پس از جنگ سرد مطرح و مورد استفاده قرار گرفت. در ‏این دوران الگوهای متعددی برای نظم نوین جهانی مطرح شد که یکی از آنها الگوی ژئواکونومیک بود. ‏اساس این الگو بر مبنای تفکیک جهان پیشرفته به سه بلوک حاشیه اقیانوس آرام و آسیا به رهبری چین و ‏ژاپن، قاره آمریکا به رهبری ایالات متحده و اروپا به رهبری اتحادیه اروپا قرار دارد. بر مبنای این الگو ‏تعامل این سه کانون در واقع شکل دهنده نظم اقتصادی بین المللی نوین خواهد بود و سایر کشورها باید ‏در این چارچوب به تعامل با این کانونهای قدرت و ثروت بپردازند تا از عواید آن در راستای توسعه ملی ‏بهره ببرند. بنابراین، با این تعریف، دیپلماسی اقتصادی به طور عام در مقابل دیپلماسی کلاسیک یا سنتی ‏قرار میگیرد که مناسبات سیاسی را بر مبنای مناسبات و ارجحیتهای اقتصادی اولویت میبخشد.‏
با گذر از دهه 70 و 80 و تحولاتی که در فناوری ارتباطات رخ داد، مهمترین مفهومی که در رشته های ‏مختلف علوم اجتماعی به آن پرداخته شد، "جهانی شدن" (‏Globalization‏) بود(5)‏ ‏ که یکی از ویژگی ‏های این تحول، افزایش ارتباطات میان مردمی و کمرنگ شدن مرزهای سیاسی بود. در همین دوره است ‏که مفاهیمی مانند " دیپلماسی عمومی " ، " قدرت نرم" ، " دیپلماسی رسانه ای " رواج می یابد.‏
با ذکر این مقدمه می توان دریافت که در هر زمان، با توجه به تحولات آن دوره، و اینکه چه ابزاری ‏قدرت اثرگذاری در روابط میان کشورها را دارد، مفهوم دیپلماسی با آن ابزار ترکیب گردیده و مفهوم ‏جدیدی ایجاد شده است که بیان کننده روش جدیدی در پیگیری سیاست خارجی کشورها بوده است.‏
فناوری را در بهترین تعریف از جنس توانایی بیان کرده اند با این توضیح که فناوری توانایی تغییر فرایند ‏یا عملیات است تا بتوان هر ورودی را به خروجی مورد نظر تبدیل کرد، توانایی یک قابلیت و متشکل از ‏مولفه های سازمان ، افراد، ابزار ، دانش و تجربه است و هیچ یک از مولفه های فوق به تنهایی نمی تواند ‏مزیت رقابتی مورد نظر را ایجاد کند.(6)‏ ‏. « هدف فناوری تسلط بر طبیعت و توسعه توانایی های بشر ‏است. بسیاری از جاها توسعه فناوری بر سعی و خطا استوار بوده ، نه بر فرمول های علمی، و دلایل ‏علمی آن بعدها شناخته شده است.»(7)‏ ‏ بدون شک می توان اینگونه بیان کرد که در تحولات چند دهه ‏اخیر در صحنه جهان، یکی از متغیرهای اصلی پیشرفت ، توسعه فناوری بوده است. پیشرفت فناوری ‏های نظامی که تولید سلاح هسته ای از بارزترین آنهاست، پرتاب ماهواره و فتح فضا توسط انسان ، ‏توسعه فناوری ارتباطات و انقلاب اطلاعات که ازثمرات آن گسترش ارتباطات مردم با مردم ، گسترش ‏رسانه های جمعی و افزایش سرعت مبادله اطلاعات در سطح جهان است. همچنین در چند دهه اخیر ‏علوم جدید وبه تبع آن فناوری های جدیدی به دنیا معرفی گردید، مانند نانو. ‏


حوزه های استفاده از دیپلماسی علم و فناوری

دیپلماسی علم و فناوری را می توان به چهار صورت مد نظر داشت : ‏
‏1-‏ استفاده از علم و فناوری برای اهداف دیپلماتیک : به معنای اینکه علم و فناوری به عنوان ‏دارایی و ابزار دیپلماتیک است. برای مثال همکاری های ژاپن با کشورهای در حال توسعه در ‏مسایل جهانی مانند تغییرات آب و هوایی ، یا مانند تلاش آمریکا با حمایت ژاپن برای ایجاد ‏اشتغال جدید برای دانشمندان هسته ای که در شوروی سابق برای توسعه سلاح های هسته ای ‏فعالیت می کردند. مثال دیگر در این زمینه تحریم های صورت گرفته علیه جمهوری اسلامی ایران ‏است که هسته اصلی آن تحریم فناوری های مختلف است.‏
‏2-‏ دیپلماسی برای علم و فناوری: به این معناست که از ظرفیت روابط دیپلماتیک برای توسعه و ‏پیشرفت علم و فناوری در داخل کشور استفاده نمود.‏
‏3-‏ دیپلماسی بر پایه علم : اشاره به فریاند فزاینده ورودی های علمی به ساخت و اجرای دیپلماسی. ‏علم می تواند اعتبار و مشروعیت سیاست های دیپلماسی را افزایش دهد. به طور مثال استفاده از ‏IPCC‏ در مذاکرات تغییرات آب و هوا و یا استفاده از فناوری اطلاعات در پیگیری روابط ‏دیپلماتیک ( دیپلماسی دیجیتال). باید گفت که این تغییرات در دیپلماسی طبیعی است و نمی-‏توان در این تغییرات دیپلماسی را متغیر اصلی دانست. لذا این تعریف و معنا از دیپلماسی علم و ‏فناوری مد نظر ما نخواهد بود.‏
‏4-‏ علم و فناوری به عنوان منبع قدرت نرم: همانطور که جوزف نای در تعریف قدرت نرم بیان ‏می کند، « قدرت نرم عبارت است از توانایی کسب « مطلوب » از طریق جاذبه ، نه از طریق اجبار ‏یا تطمیع.» و همچنین بیان می کند که : « وقتی بتوانی دیگران را وادار کنی ایده ال هایت را ‏بپذیرند و آنچه را بخواهند که تو بخواهی،در این صورت مجبور نخواهی بود برای هم جهت ‏کردن آنها با خود پول زیادی صرف اجرای سیاست هویچ و چماق کنید.»(8)‏ ‏ به عنوان مثال می ‏توان به ارتقا چهره ژاپن به دلیل دست آوردهای علمی و فناوری این کشور اشاره نمود. و یا ‏جذابیتی که کشورهای غربی توانسته اند برای خود ایجاد کنند.(9)‏
برای نظام جمهوری اسلامی ایران که بر اساس سند چشم انداز 1404 باید الهام بخش در جهان اسلام ‏باشد(10)‏ ‏ توجه به این بعد قدرت و تاثیر دیپلماسی علم و فناوری با اهمیت است. اما از آنجا که این ‏بعد از دیپلماسی علم و فناوری تاثیرگذاری غیر مستقیم دارد ،در عین بااهمیت بودن به آن نمی پردازیم.

‏تعریف دیپلماسی علم و فناوری

در تعریف "دیپلماسی علم و فناوری " باید گفت : به تعاملات علم و فناوری میان یک کشور با دیگر ‏بازیگران بین المللی که در خدمت پیشبرد سیاست خارجی آن کشور قرار گیرد و یا روابط سیاسی میان ‏یک کشور و دیگر بازیگران بین المللی که زمینه ساز تعاملات علم و فناوری گردد ، " دیپلماسی علم و ‏فناوری "گویند.‏
برای روشن شدن این مفهوم ، چند مثال عینی بیان می شود. برای نوع اول می توان تعاملات کشور روسیه ‏با جمهوری اسلامی ایران را در زمینه فعالیت های هسته ای، را مثال زد. این همکاری، از پایه بر روی یک ‏انتقال فناوری شکل گرفته است که به طور آشکار در خدمت پیشبرد سیاست خارجی روسیه چه در تعامل ‏با ایران و چه تعامل با آمریکا و غرب قرار گرفته است. همچنین تحریم های صورت گرفته علیه ایران در ‏سالهای اخیر، که یکی از محورهای اصلی در آن، تحریم همکاریهای فناوری بوده است. ‏
برای نوع دوم می توان روابط کشورمان با برزیل را عنوان نمود، بعد از آنکه روابط سیاسی میان ایران و ‏برزیل ایجاد شد ، زمینه همکاری های فناوری میان کشور ایران و برزیل آماده شد، و دو کشور در حوزه ‏فناوری نانو و بیو با یکدیگر شروع به همکاری نمودند. اما شاید نتوان تقدم و تاخر زمانی برای این دو ‏حوزه قایل شد. چرا که به یک معنا این دو حوزه قوام بخش یکدیگر هستند. ‏
این مطلب واضح است که هرگونه تجارت فناوری و محصولات فناورانه را نمی توان دیپلماسی علم و ‏فناوری دانست. آن قسم از مبادلات فناوری مهم است که دارای وزن برای تاثیر گذاری بر روابط سیاسی ‏میان کشورها داشته باشد.تمام تعاملات فناوری به طور بالقوه می تواند در راستای دیپلماسی علم و فناوری ‏قرار گیرد و نباید آنها را از چشم دور داشت.حوزه هایی از فناوری وجود دارد که به طور سنتی در این ‏قسمت قرار دارند مانند فناوری هسته ای، فناوری هوا و فضا و فناوری های نظامی. اما با توسعه کاربرد ‏فناوری در حوزه های مختلف زندگی اجتماعی، و نیز حیاتی شدن اقتصاد برای کشورهای مختلف به ‏خصوص کشورهای در حال توسعه، حوزه های دیگر فناوری نیز می توانند در پیشبرد سیاست خارجی ‏یک کشور موثر باشند. نیازهای فناوری کشور مقابل تعیین کننده می باشد. به عنوان مثال برای یک کشور ‏نفت خیز مانند ایران ، داشتن فناوری های روز دنیا در زمینه اکتشاف و استخراج نفت ، بسیار دارای ‏اهمیت است، و لذا مشاهده می کنیم که همین دسته از فناوری ها قسمت مهمی از تحریم ها را شامل می ‏شود.‏

تفاوت دیپلماسی علم و فناوری و دیپلماسی اقتصادی

یکی دیگر از مباحثی که باید به آن پرداخته شود تا مفهوم دیپلماسی علم و فناوری روشن تر شود، ‏تفاوت میان دیپلماسی علم و فناوری با دیپلماسی اقتصادی است. با تعریفی که از دیپلماسی اقتصادی ‏بیان شده است می توان این موارد را در تفاوت دیپلماسی علم و فناوری با دیپلماسی اقتصادی بیان نمود: ‏
‏1-‏ در دیپلماسی اقتصادی کشورها سیاست های خارجی خود را در جهت رشد اقتصادی تنظیم می ‏نمایند. به عبارت دیگر کشورها در پی کسب منفعت اقتصادی هستند، اما در دیپلماسی علم و ‏فناوری صرفا منافع اقتصادی مد نظر نمی باشد و ملاحظات سیاسی و استراتژیک را نیز در بر ‏خواهد داشت. مانند کمک های فناوری آمریکا به اسراییل. ‏
‏2-‏ در دیپلماسی اقتصادی صرفا دستگاه دیپلماسی به اقتصاد کشور سرویس می دهد ، اما در ‏دیپلماسی علم و فناوری این روابط دو طرفه است.‏
‏3-‏ از آنجا که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر پایه ایدئولوژی اسلامی انقلابی پایه ریزی ‏شده است، لذا نمی توان انتظار داشت که تمامی تعاملات فناورانه با خارج از کشور جنبه اقتصادی ‏و صرفه اقتصادی داشته باشد. ‏

این هم قسمت انتهایی مقاله ما و مفهوم سایبر دیپلماسی یا دیجیتال دیپلماسی:

سایبر دیپلماسی چیست؟

ارتقای سطح اطلاع رسانی دولت ها در هزاره سوم، روش های متعددی دارد که یکی از آنها، استفاده از نهاده های موجود در سایبر دیپلماسی می باشد. سایبر دیپلماسی در ساده ترین تعریف، استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطی روز، جهت تبیین، گسترش و ارتقای سطح اثر بخشی دستگاه دیپلماسی یک کشور در فضای مجازی می باشد. در سایبر دیپلماسی، مخاطبان چه داخلی و چه خارجی، همه از اعضای جامعه اطلاعاتی هزاره سوم هستند که بیش از یک میلیارد عضو دارد.
بنابراین، فعالانی که در این حوزه اشتغال دارند باید بدانند که مخاطب آنها، یکی یا گروهی از اعضای خانواده یک میلیارد نفری کاربران فضای مجازی است. سایبر دیپلماسی قصد دارد تا سیاست داخلی یا خارجی یک کشور را در حوزه های مختلف مربوط به خود، درمحیطی متفاوت از نهاده های ساختار سنتی، عرضه کند. مثلا در انتخابات شوراهای سوم تهران، که صدها هزار کاندید به همراه داشت، اگر ابزارهای لازم در سایبر دیپلماسی ایران از قبل طراحی شده بود، فرآیند ثبت نام و تعیین صلاحیت کاندیداها، می توانست به صورت کاملا الکترونیکی در سایت وزارت کشور یا فرمانداری های استان ها، هدایت شود. یا آنکه در پایگاه های سفارتخانه ای ایران در خارج از کشور، بتوان فرآیند صدور ویزای الکترونیکی را برای متقاضیان سفر به ایران در جهت گسترش توریسم الکترونیکی (e-tourism) در اختیار داشت.
● فواید سایبر دیپلماسی
فواید سایبر دیپلماسی حداقل در کشور خودمان را می توان در موضوعات زیر خلاصه کرد؛
▪ توسعه سطح اطلاع رسانی دیجیتالی فعالیت های دولتی در وب
▪ ارتقای ضریب نفوذ دیپلماسی ایران در رسانه های جهان
▪ توسعه بدنه دولت الکترونیک کشور در حوزه بین المللی
▪ فعال شدن حوزه عملکرد دولت در فضای دیجیتالی داخلی و جهانی
▪ تقویت ارگان های دیجیتالی خصوصی مانند e-NGOs و e-Forums
▪ تنظیم سیاست های دولت در زمینه گسترش e-commerce و e-banking در سطوح بین المللی
مشخص است که حوزه سیاست خارجی یک کشور، مسوول تنظیم و ساماندهی روابط یک کشور با کشورهای جهان است و بر همین اساس، تشکیل یک نهاد سایبر دیپلماسی که برنامه آن، حرکت بخشی و هدایت برنامه های IT مدار دولت، در ارتباط با بدنه IT سایر کشورها است، ضروری به نظر می رسد. حتی پس از آنکه تجارت الکترونیک و بانکداری الکترونیکی در ایران سرعت و رشد قابل ملاحظه ای گرفت، تنظیم سطح ارتباطات دولت در این حوزه با مراکز اقتصادی و تجاری جهان، با تکیه بر اصول سیاست خارجی ایران، باید توسط سایبر دیپلماسی ایران تنظیم شود، وگرنه کارشناسان تجارت الکترونیک یا وب مستر یک سایت دولتی که توانمندی و قابلیت تعریف و تنظیم سطوح و لایه های ارتباطی را ندارد.
● سایبر دیپلماسی و دولت الکترونیک
سایبر دیپلماسی در واقع بخشی از بدنه دولت الکترونیک است. جزئی از کلیت ساختار دولت مجازی در یک کشور می باشد. در واقع، اگر دولت الکترونیک با بدنه ضعیف و متولی پراکنده و برنامه بی هدف، هدایت شود، قطعا انتظاری که از مجریان سایبر دیپلماسی می توان انتظار داشت، همان در اندازه تولید محتوای مقطعی در تارنماهای دولتی است ! در حالی که وقتی یک دولت الکترونیک منسجم موجود باشد، سایبر دیپلماسی یک کشور نیز در راستای اهداف آن حرکت می کند و عاملی برای تحقق خواسته های دولت الکترونیک در حوزه بین الملل می شود.
دکتر رها خرازی، محقق فعال کشور در حوزه سایبر دیپلماسی در این باره معتقد است؛ ظهور ارتباطات بین المللی همگان با همگان many to many، تسریع روند های دیپلماتیک فارغ از زمان، قابلیت تصویرسازی، قدرت نرم، تقویت زیرساخت های جهانی ارتباطات و اطلاعات از مشخص ترین نتایج حاصل از تاثیرات تکنولوژی های نوین ارتباطات و اطلاعات بر دیپلماسی و سیاست خارجی است.
شاید پیش از این دولت ها برای اقنای افکار عمومی مجبور بودند سمینارها و مذاکرات متعددی را برگزار کنند، اما براساس سیاست قدرت نرم بایستی پیام های خود را به صورت غیر مستقیم بیان کنند. به مرور زمان، مسائل مرتبط با تکنولوژی های نوین ارتباطات و اطلاعات و تاثیراتی که بر مسائل بین المللی می گذارند، همچنین نیازی که دیپلماسی و روند مذاکرات نسبت به آن پیدا می کند، روشن تر خواهد شد و در پی آن امکان نیاز به زیر ساخت های تحقیقاتی جدید بیش از پیش نمایان خواهد شد. بنابراین، یک سایبر دیپلماسی قوی، فقط در شاکله دولتی مبتنی بر نهاده های منسجم ICT قابل تعریف و بازشناسی است.
سابقه دولت الکترونیک در ایران هنوز به یک دهه نمی رسد. مجموعه قوانین و لوایحی که دولت و مسوولان در این باب ارائه کرده اند، هنوز در عنفوان عملکرد قرار دارد. بیش از یکهزار سایت دولتی ایران، پس از فراز و نشیب های فراوان، به زودی روی هاستینگ شارع ۲ خواهند رفت. وزارت ارشاد، برای ساماندهی پایگاه های وب ایرانی، از طریق www.samandehi.ir قصد هویت بخشی! به فعالیت های پراکنده در این حوزه را دارد.
تکفا، مکفا و شوراهای فعال ایرانی درحوزه ICT، با بالاترین سطح علاقه مندی، برنامه های IT خود را تعقیب می کنند، اما با وجود همه این تلاش ها، هنوز جایگاه دولت الکترونیک ما و در کنار آن، سطح سایبر دیپلماسی کشورمان در مقایسه با کشورهای آسیایی، وضعیت نامطلوبی دارد. ماهانه صدها هزار فیش بیمه پیمانکاران به صورت دستی به واحدهای بیمه ای سراسر کشور ارائه می شود که الکترونیکی کردن این روند، گویا در سال آینده صورت می گیرد.
ثبت نام اینترنتی کنکور، ساماندهی فعالیت صادرکنندگان نرم افزار، حمایت از فعالیت های جامعه اطلاعاتی ایران در مباحث حقوقی و فنی برای کاربران و اختصاص درصدی از بودجه سالانه شرکت های دولتی به امور IT، بخشی از فعالیت های دولت در این زمینه است که هنوز با انتظارت فاصله زیادی دارد. در نهایت، باید پذیرفت نوک پیکان دولت الکترونیک در حوزه بین الملل، نهاده های سایبر دیپلماسی است که تبیین و تعریف مبانی نظری و اجرایی آن، باید توسط یک ارگان مسوول برای حضور شفاف تر و عمیق تر ایران در جامعه اطلاعاتی جهان صورت پذیرد.
● نمونه ها
نمونه های سایبر دیپلماسی را اگر بخواهیم در این گزارش نام ببریم، می توانیم به سایت های کشورهای شرق آسیا، اروپا و شمال آمریکا اشاره کنیم. کشوری مانند مالزی، که سالانه میلیون ها گردشگر خارجی از آن دیدن می کنند، در این حوزه عملکرد موفقی داشته است. سایت های اطلاع رسانی دولتی این کشور مانند هندوستان، با حداکثر به روزرسانی و استفاده از مالتی مدیا، به صورت واقعی و نه آرمانی !، قابلیت های صنعتی، اقتصادی و فرهنگی کشورشان را در صدها تارنمای خود منتشر و ارائه کرده اند.
۱۰ هزار دانشجویی که هم اکنون از سراسر جهان در دانشگاه های مشهور و ITمدار این کشور مانند دانشگاه مالتی مدیای مالزی (www.mmu.edu.my) در حال تحصیل هستند، قطعا بخشی از برنامه جامع سایبر دیپلماسی کوالالامپور در جهت افزایش مخاطب پذیری دولت در سطح قاره به شمار می آید. توسعه سیستم های صدور ویزای الکترونیکی و اطلاع رسانی کشورهای فرانسه و انگلیس برای شهروندان کشورهای حوزه خلیج فارس در سال های اخیر، از دیگر شواهد مشخص در این باب است. به عنوان نمونه ای دیگر، می توان به رفتار سازمانی سایبر دیپلماسی واشنگتن اشاره کرد که از پیچیدگی و لایه های عملکردی ماتریسی و متنوعی برخوردار است.
از فاکس نیوز و CBS و CNN تا پایگاه وایت هاوس، واشنگتن از این مراکز اطلاع رسانی خود به عنوان ابزاری اثربخش در تبیین سیاست خارجی خود در سطح جهان استفاده می کند. اگر قرار است پیروزی آمریکائی ها در عراق به تصویر کشیده شود، سایبر دیپلماسی آمریکایی این کار را با نمایش یک بنر اینترنتی نشان می دهد.
در داخل این Banner که در سایت های مختلف منتشر می شود، تصویر شادی کودکان عراقی با بک گراند سربازان و پرچم این کشور نمایش داده می شود. در کنار این لینک، هزاران فایل صوتی، متنی و تصویری قرار داده می شود تا میلیون ها مخاطب، آنگونه که سیاست خارجی آمریکا می خواهد، اوضاع عراق را مشاهده کنند. مایکروسافت، گوگل، AT&T و حتی آمریکن آنلاین (www.aol.com) را باید بخشی محرمانه از سایبر دیپلماسی فعال آمریکا در جهان دانست که تحلیل عملکرد آنان، تجربه های خوبی را می تواند برای علاقه مندان به این مسائل به دنبال داشته باشد.
● چه کنیم؟
حال سوال اینجاست که با وجود اهمیت و ارزش سایبر دیپلماسی در دولت الکترونیک، برای آغاز فعالیت باید چه برنامه هایی در دستور کار داشت. در ابتدا باید بدانیم که مسوول و متولی سایبر دیپلماسی، چه ارگانی باید باشد. نه اینکه چه ارگانی می تواند این وظیفه خطیر را به عهده بگیرد. باید تفاوت این دو مسئله را بدانیم. مشخص است که شورای عالی فناوری اطلاعات وزارت امور خارجه، می تواند با تعیین کمیته ای ویژه، هدایت سایبر دیپلماسی کشور را برعهده بگیرد، چراکه براساس قانون اساسی، وزارت امورخارجه در حوزه دیپلماسی کشور، وظیفه و ماموریت دارد. این وظیفه برای شورای عالی فناوری اطلاعات یا شورای عالی اطلاع رسانی یا وزارت کشور، تبیین نشده است.
یکی از وظایف این کمیته می تواند ساماندهی و مدیریت پایگاه های دولتی ایران در وب و همچنین سرعت بخشی به فرآیندهای صدور ویزا به مخاطبان و همه امور مرتبط با حوزه بین المللی IT ایران باشد.

منابع برای مطالعه بیشتر:

- کتاب دیپلماسی سیاسی در اسلام

http://ketabroom.ir/part,showEntity/id,6288/lang,fa/fullView,true/

- راز عزت دیپلماسی ایران در جهان در چیست؟

http://www.jawab.ir/qa/%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D8%B2%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA

- دیپلماسی گروگان‌گیری

http://www.kaleme.com/1390/04/05/klm-63040/

- ویدئو ببینید: گسترده گی اهمیت دیپلماسی میان کشور ها جهان

http://www.tolonews.com/fa/kankash/2133

- دیپلماسی در بن بست کلیک

http://www.ictpress.ir/Default,fa-IR,ICTPress,Content,NewsDetail,Key,9201.aspx

- دیپلماسی عمومی چیست؟

http://khibarali.wordpress.com/2010/05/09/%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/

- ویکی لیکس و جهان دیپلماسی

http://www.irdiplomatic.com/view-3668-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%20%D9%85%D9%84%DA%A9%DB%8C-%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%20%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B3.html

- دیپلماسی عمومی چیست؟

http://www.siasatema.com/NSite/FullStory/News/?Id=12899

- دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام

http://www.olumensani.com/FA/ArticleView.html?ArticleID=101105&SubjectID=11391

- دیپلماسی رسانه ای و افکار عمومی

http://www.reporter.ir/archives/84/3/002842.php

- دیپلماسی عمومی درخدمت شورانیدن ملت‏ها

http://psyop.ir/?p=5819

- سایبر دیپلماسی چیست؟

http://www.ictpress.ir/Default,fa-IR,ICTPress,Content,NewsDetail,Key,2064.aspx

- سایبر دیپلماسی، تله دیپلماسی...

http://elmirani.mihanblog.com/post/286

- قدرت دیپلماسی؛ آمریکا با مردم وارد تعامل می شود

http://psyop.ir/?p=6221

- نقش دیپلماسی عمومی در جنگ نرم

http://psyop.ir/?p=5737

- دیپلماسی دیجیتالی و تاثیر آن بر سیاست خارجی

http://psyop.ir/?p=1525

منابع اصلی مقاله:

سالنامه نوروزی روزنامه شرق

http://ketabroom.ir

http://www.jawab.ir

http://mosavie.blogfa.com

http://www.tebyan-ardebil.ir

http://www.hamshahrionline.ir

http://soushiant2.persianblog.ir

http://fa.wikipedia.org

http://eghlim.blogsky.com

http://mw1.blogfa.com

http://www.farsnews.com

http://jangnarm.com

http://tolonews.com

http://www.aftabir.com

http://www.siasatema.com

http://www.itan.ir

http://vista.ir