بولشویسم(Bolshevsim)

مبحث به زبان ساده:

یک ایدئولوژی انقلابی است که از آمیزش مارکسیسم با سنت مردم باوری (( پوپولیسم )) روسیه پدید آمده و پس از رسیدن به قدرت سنت یکه سالاری (( اتوکراسی )) روسیه را ادامه داده است.

اما شرح کامل ماجرا:

بولشویسم(1)، عنوان ایدئولوژی حزب بولشویک، به رهبری لنین، که «انقلاب روسیه» را در اکتبر 1917 انجام داد و اتحاد شوروی را بنا نهاد. منشاء پیدایش بولشویسم اختلافی بود که در کنگره‌ی حزب مخفی سوسیال دموکرات روسیه بر سر مسئله‌ی عضویت در حزب پدید آمد و به دنبال آن، حزب به دو گروه بوشویک (در زبان روسی به معنای اکثریت)، به رهبری لنین و منشویک (به معنای اقلیت)، به رهبری مارتوف تقسیم شد. لنین در 1909 این عنوان را برای گروه خویش برگزید و در 1912 بولشویکها حزب تازه‌ای ایجاد کردند، و در 1918 نام خود را «حزب کمونیست سراسر روسیه» (بولشویکها) نهادند. این نام در 1925 به «حزب کمونیست سراسر اتحاد شوروی» (بولشویکها) و در 1953 به «حزب کمونیست اتحاد شوروی» تغییر یافت.
ویژگیهای بولشویسم، از نظر بولشویکها، عبارتست از هواداری از مارکسیسم راستکیش (ارتودوکس)(2) در برابر بازنگرشگری (ریویزیونیسم)؛ دو دیگر، داشتن سازمان متمرکز حزبی (نک دستگاه) با سلسله مراتب منظم و هسته‌ای از انقلابیهای حرفه‌ای دو مقام راهبر حزب؛ و سه دیگر انقلاب خواهی‌ و مبارزه با بهبود خواهی (رفورمیسم) حزبهای دیگر.
لنین دو تعریف از بولشویسم کرده است:
(الف) مارکسیسم انقلابی برای روسیه؛
(ب) سازگار کردن مارکسیسم انقلابی با وضع زمانه.
لنین بولشویسم را «گرایشی در تفکر سیاسی و یک حزب سیاسی» می‌دانست. استالین بولشویسم را با لنینیسم یکی می‌دانست و آن را دو نام برای یک چیز می‌شمرد. دانشنامه‌ی شوروی در چاپ 1950 خود بولشویسم را «تئوری و تاکتیکهای لنینیسم» می‌شمارد که «در یک حزب طراز نوین مجسم شده است، یعنی حزب بولشویکها…» و آن را «تنها گرایش انقلابی مارکسیستی پایدار در جنبش بین‌المللی کارگری» تعریف می‌کند.
بطور کلی، بولشویسم، صرف‌نظر از تعریفهای لنین و هواداران او از آن، یک ایدئولوژی انقلابی است که از آمیزش مارکسیسم با سنت مردم‌باوری (پوپولیسم) روسیه پدید آمده و پس از رسیدن به قدرت سنت یکه سالاری (اتوکراسی) روسیه را ادامه داده است. لنینیسم اساس نظر و عمل بولشویسم است. اصالت تاریخی آن در این است که در عین چسبیدن به مارکسیسم، این اندیشه‌ی مارکسیستی را که «رهایش طبقه‌ی کارگر به دست خود آن انجام خواهد شد» رها کرد و اندیشه‌ای را که ریشه‌ی بلانکیسم روسی داشت، جانشین آن کرد. این اندیشه، که پیشرو آن پترتکاچف(3) بود، چنین بود که انقلاب اجتماعی هنگاهی روی خواهد داد که آگاهی طبقه‌ای از بیرون، از راه انقلابیون حرفه‌ای در میان گروه روشنفکران سوسیالیست، به طبقه‌ی کارگر برسد. به عقیده‌ی لنین، کارگران به خودی خود به چیزی بیش از «آگاهی صنفی» یعنی تکیه بر «آب و نان» و بهبود وضع اقتصادی نمی‌توانند رسید تا چه رسد به آن پایه‌ای از رشد فکری که مارکسیسم به عنوان رسالت تاریخی برای آنها شناخته است. اندیشه‌ی یک سازمان فشرده و با انضباط به رهبری انقلابیان حرفه‌ای، که لنین برای چاره‌ کردن «واپس ماندگی توده‌ها» و پر کردن آنها از «آگاهی انقلابی» پیشنهاد کرده، از اندیشه‌های اوگارف(4)، رفیق با کونین، آنارشیست نامدار و از شیوه‌های سازمانی نارودنیکهای روس بود. اما لنین تا آوریل 1917 همچنان بر این نظریه‌ی کلاسیک مارکسیستی پای می‌فشرد که انقلاب سوسیالیستی را نمی‌توان تنها در سرزمینی واپس مانده ماننده روسیه به انجام رساند، زیرا شرایط اجتماعی و اقتصادی «ساختمان سوسیالیسم» در چنین سرزمینی فراهم نیست. اما «تزهای آوریل» (1917) لنین گام بعدی در جهت اصلاح برداشت مارکسیستی از این مسئله بود و در آن به دست گرفتن قدرت در «روسیه‌ی واپس مانده» را به بولشویکها پیشنهاد کرد. این به آن معنی بود که لنین در ضمن، نظریه‌ی «انقلاب پیوسته» ی تروتسکی را پذیرفته است. تروتسکی با این نظریه پیش‌بینی می‌کرد که انقلاب روسیه می‌تواند پیشگام انقلابهای سوسیالیستی در سرزمینهای پیشرفته‌ی اروپا باشد. به قدرت رسیدن بولشویکها در اکتبر 1917 نتیجه‌ی تحول مارکسیسم به لنینیسم و همچنین سرفصل راه یافتن بولشویسم و شکل سازمانی و ایده‌های آن به عرصه‌ی تاریخ جهان بود. بولشویکها چشم به راه آن بودند که انقلابشان در روسیه سرآغاز انقلابهای کارگری در همه‌ی کشورهای سرمایه‌داری باشد، اما هنگامی که از آن نومید شدند، ناگزیر در نظریه‌های خود تغییراتی دادند و تصمیم گرفتند که سوسیالیسم را «در یک کشور» بنا کنند. حزب لنین اکنون می‌بایست به دست اقلیمی کوچک سوسیالیسم را در کشوری بنا کند که شرایط پیش‌بینی شده در مارکسیسم برای انقلاب سوسیالیستی، در آن موجود نبود. بولشویکها دست به کار ایجاد این شرایط شدند و در این جریان لنینیسم بدل به مارکسیسم – لنینیسم شد یعنی یک فرمولبندی ایدئولوژیک برای کارهای سیاسی استالین (نک استالینیسم) و جانشینانش که سنت بولشویسم را ادامه دادند.
تحلیل گران اروپایی تا حدود 1945 بولشویسم را تندروترین شاخه‌ی جنبش چپ به شمار می‌آوردند، ولی پس از آن، بسیاری آن را صورتی از نظام فراگیر (توتالیتر) شمرده‌اند.

پاورقی‌ها:

1-bolshevism
2-Orthodox
3-P. Tkachev
4-Ogarev

منبع برای مطالعه بیشتر:

- گذری بر اندیشه مارکس

http://socialsciences.ir/detail.asp?ID=171

منابع اصلی مقاله:

http://jjtvn.ir

http://www.bashgah.net